Teoria dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego

Dąbrowski tworząc swą teorię, zaczął od wniosku, że interpretacja wszelkich zakłóceń funkcji psychicznych w terminach psychopatologii, może być myląca. Symptomy wzmożonej pobudliwości mogą być bowiem związane z aktywnością o charakterze twórczym i procesami rozwojowymi. Zafascynował się obserwacją, że to co najbardziej cenne i twórcze w życiu człowieka, odbiega od normy, przeciętności, rutyny i konformizmu. Refleksje te posłużyły mu później jako punkt wyjścia do opracowania rozwojowej teorii zdrowia psychicznego.

Kredem tego uczonego jest stwierdzenie, że pełny, szybki rozwój jednostki nie może obyć się bez stanów nierównowagi, antynomii wewnętrznych, dezintegracji. Rolę higieny psychicznej upatruje zaś w interwencji i czuwaniu by zaburzenia zbytnio nie przybierały na ostrości. Twierdzi, że nie może być rozwoju twórczego i przyspieszonego bez przeżyć wstrząsów psychicznych, konfliktów zewnętrznych i wewnętrznych, bez stanów nierównowagi psychicznej – czyli bez depresji, niepokojów, lęków, obsesji, zahamowań, dążności do przezwyciężania siebie, a także do przekroczenia własnego typu psychologicznego. Konflikt wewnętrzny, który jest twórczy, łączy się bowiem z bólem, niepokojem i lękiem. Rozwojowy krok ku autentyzmowi okupiony bywa wstrząsem, smutkiem i cierpieniem.

Okres dojrzewania jest typowym okresem dezintegracji, ale z drugiej strony zaś okresem przygotowania do dojrzałości, większej harmonii, integracji.
Również stany depresyjne, lękowe, obsesyjne mogą być często wyrazem przeżyć empatycznych, troski o innych i świadczyć o dużej kulturze wewnętrznej jednostki.
Dąbrowski twierdzi więc, że nie można każdej wzmożonej pobudliwości psychicznej uważać za chorobową, tak jak nie można za chorobową uważać wrażliwość, subtelność, przejmowanie się innymi i sobą, silną uczuciowość, bujną wyobraźnię i rozbudowaną fantazję.
Podstawową myślą teorii Dąbrowskiego jest uznanie, że istotą rozwoju człowieka jest osiąganie wyższych poziomów życia psychicznego, przez stopniowe rozluźnienie i zastępowanie prymitywnych form czynności psychicznych, formami bardziej złożonymi. Wyższe poziomy czynności psychicznych odznaczają się większym stopniem świadomości, większą koordynacją funkcji intelektualnych i emocjonalnych, a w konsekwencji większą autonomią, zdolnością do rozumienia siebie i otoczenia. Człowiek na wyższych poziomach rozwoju coraz lepiej rozwiązuje stojące przed nim złożone problemy.
Przezwyciężanie niższych form życia psychicznego wiąże się z zakłóceniami, zaburzeniami, częściową dezintegracją funkcji i struktur psychicznych. Dezintegracja ta ma jednak pozytywne znaczenie, bo jest drogą do osiągnięcia wyższych poziomów życia psychicznego oraz do ich świadomej integracji na poziomie wyższym od stadiów początkowych.
Według opinii K. Dąbrowskiego wzmożona pobudliwość psychiczna jest niezbędnym warunkiem wszechstronnego rozwoju i stanowi jeden z podstawowych warunków zdrowia psychicznego.